Хоккайдо - Төрийн нууц

Сая нэг хэсэг даалгавраа хийх гэж манаргаж явахдаа нэг сонин зүйл олж мэдлээ. Анх Хоккайдогийн тухай бодохдоо Японы мал аж ахуй газар тариалангийн гол бүс нутаг гэдэг л ойлголттой байлаа л даа. Бас цанын бааз, аялал жуулчлалын бизнес хөгжсөн газар гэж ойлгож байлаа. Эдний ТВ-гээр нь дотоодын аялал жуулчлалыг дэмжсэн нэвтрүүлэг бараг байнга гардаг юм. Эфирийнх нь бараг 70 хувь эзэлдэг байж магадгүй. Хэн нэгэн алдартай одоо аль нэг газар луу явуулаад л хоолыг нь идүүлж ооший /амттай/ гэж орилуулаад л үзэж харж болох юм болгоныг нь үзүүлж суугооё /гайхалтай/ гэж орилуулаад л. 

Би хүйтэнд ажилладаг цэвэрлэх байгууламжийн мэдээлэл хайж байгаад нээрэн эдний Хоккайдо чинь манайхтай бараг л адилхан цаг агаартай, эд нар Хоккайдодоо юу хэрэглэдэг юм бол гэж бодоод багшаасаа асуулаа л даа. Нэтээр хайгаад ерөөсөө мэдээлэл олдохгүй байсан юм. 

-Сэнсэй. Хоккайдогийн төв цэвэрлэх байгууламж нь яаж ажилладаг юм бэ? Манайхтай цаг агаар адилхан болохоор надад их сонин байна. 

-Уучлаарай Наран сан. Манай Хоккайдотой холбоотой мэдээлэл улсын нууц байдаг юм.

-?

-Тийм ээ. Чи мэдэх байлгүй дээ. Оросууд манай Хоккайдог авахыг байнга хүсдэг. Тиймээс бид Хоккайдотой холбоотой бүх үйлдвэрлэл технологийн мэдээллийг нууцалдаг юм. Нэмж хэлэхэд, Хоккайдо хэдийгээр хөдөө аж ахуйн нутаг ч гэсэн дан ганц фермийн аж ахуйгаар амьдрахад хэцүү. Тийм учраас Японы засгийн газраас маш их мөнгө гаргаж Хоккайдог ивээн тэтгэж байдаг. Тэнд бараг л хүчээр хүмүүсийг байлгаж амьдруулдаг гэхүү дээ. Тийм учраас бид Хоккайдотой холбоотой ямар нэг зүйлд их эмзэг ханддаг юм. 

-Ойлголоо.

Сар шинийн мэнд хүргэе!

Охиноо хичээлээс нь тарж ирэхээр бид 3 дэлгүүр явж битүүлгийнхээ юмыг цуглуулъя даа. Муугийн ёс биш Монголын ёс байна даа битүүрэхгүй бол болохгүй шүү дээ. Дэлгүүр гэснээс эндэхийн дэлгүүрүүд их сонин шүү. Ганц км-ын зайтай хоёр өөр дэлгүүрт яг ижилхан хүнсний бараа бараг 3 дахин хямд эсвэл үнэтэй байдаг юм. Анх энэ хавийн дэлгүүр орж үзээд сэтгэл санаагаар унаад яг өлсөж үхэх юм шиг санагдаж байсан чинь хятад оюутнууд энэ хямд дэлгүүр зааж өгөөд. Тэрнээс хойш Японд амьдарч болмоор юм байна гэж хэлж нөхрөө инээлгэж байлаа. Бас 100 иений хүнсний дэлгүүр олоод нэг их чухал юм олчихсон юм шиг бөөн баяр болж билээ. 

За тэр яахав ээ. Дараа би Япон дэлгүүрийн тухай зурагтай пост хийнээ. Хүмүүст сонин байж магадгүй. 

Та бүхэн элгээрээ энх амгалан төрлөөрөө төвшин амгалан сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй. 

Монголд цөмийн хаягдал булах уу?

"Манай оронд цөмийн хаягдлаа булъя аа? Хариуд нь хэдийг өгөх юм? Пөөх тийм үү? Миний хувь хэд юм? Пөөх тийм үү? Хаана булах вэ гэж үү? Хаашаа л харна хоосон газар байгаа биз дээ." 

Нэг иймэрхүү яриа энэ Засгийн газрын ордон дотор сууж байгаа 76 эргүү цадахаа мэддэггүй үхрүүд болон тэднийг тойрон хүрээлэгч мөнгөний төлөө үр хүүхдээ ч зарж идэж чадах албин чөтгөрүүдийн аль нэгнийх нь амнаас гарсан л болж таараад байна даа. Заримдаа манай улсыг хэн удирддаг вэ, яавч Монгол хүн биш ээ гэж бодогдох юм.

Эх сурвалж 

Гар барья

Нөгөө зодолдсон охин нь өнөөдөр жижигхэн цаасан дээр гар барьж байгаа зураг зураад нэг охиноор өгүүлсэн гэнээ. Тэгээд хичээлийн завсарлагаанаар хоёр талаасаа урвайсан ярвайсан хоёр амьтан бие бие рүүгээ харж зогсоцгоож байснаа писхийтэл инээлдээд тойрч зогссон ангийнхан нь бөөн баяр хөөр болоод бүгд амар сайхандаа жаргасан юм байхаа. 

Хүүхдүүд ээ гэж хөөрхөн ч юмаа даа. 

Зодоон

Охин хичээлээсээ нүүр ам нь улайчихсан ирлээ. Яасан гэсэн зодолдсон гэнээ. Ангийнх нь нэг охин эртнээс л хажуугаар нь гарахдаа шүргээд түлхээд л байдаг байсан гэнэ. Тэгсэн өнөөдөр тэсэхээ байгаад дэлбэрсэн юмуу хаашаа юм гэнэт миний охиныг түлхэж унагаад "This is Japan. No English. No Mongolia" гээд хөл рүү нь өшиглөсөн гэнээ. Тэгэхээр нь манай охин үсэрч босч ирээд өнөө охиныг чинь хананд шахаж багалзуурдаад "I'm Mongolia. English OK! Mongolia OK! Ok?" гээд хөл рүү нь эргүүлж өшиглөөд тэгснээ хоёулаа үсдэлцэж аваад орилж чарлалдаад зодолдоод ангийнхан нь сандарч салгах гэж хашгиралдаад дундуур нь орж ноцолдоод бүр ангиасаа хальж корридортоо гараад ангийнх нь тал хүүхдүүд багшийгаа дуудахаар гүйлдээд "Сэнсэй. Иттэ иттэ. Хаяакү Хаяакү"/Багшаа, ирээрэй хурдлаарай/ гэж сургуулиараа нэг хашгиралдаад хажуу ангийн хүүхдүүд ангиасаа шагайж харцгаагаад бөөн юм болсон юм байхаа. Багш нь хар хурдаараа гүйж ирж зодооныг нь салгаад ангийнх нь хүүхдүүд өнөө япон охиныг багшдаа ховлоцгоогоод багш нь өнөө охиныг манай охиноос уучлал гуй гэсэн чинь гүрийгээд гуйхгүй байсан гэнэ. Тэгсэн багш нь уурлаад захирлын өрөө рүү чирээд аваад явсан гэнэ. Манай охин шарандаа баахан уйлаад ангийнхан нь аргадаж бөөн юм болсон юм байхаа. 

Охин жаахан англи хэлтэй, багштайгаа ойр зуурын юмаа  бас ангийнхаа ганц хоёр англи хэлтэй хүүхдүүдтэй харьцаад ойлголцоод байдаг юм, түүнд нь атаархсан юм болов уу.  Эсвэл японоор ярихгүй болохоор нь уур нь хүрээд арьс өнгөний үзэл гаргаж байгаа санаатай юмуу болов уу. 

Монгол руу аавд нь "Охин өнөөдөр сургууль дээрээ зодолдсон байнаа" гэсэн чинь шууд өөдөөс "Миний охин дийлсэн үү?" гэнээ. Ёооё энэ эрчүүдэд тэр эцсийн үр дүн нь л сонин болохоос хэнтэй яагаад зодолдсон энээ тэрээ нь огт сонин биш байдаг юм байх даа.  

Ойрын сонин сайхан

Японы засгийн газар хямралд ороод байна уу, эсвэл ер нь хааяа ингэдэг нь яг над дээр таарчихав уу. Миний сарын стипендийг 8000 иенээр бууруулчихаж. Ганц минийх биш л дээ, Японы засгийн газрын тэтгэлэг буурч байгаа тул ADB бас ингэж бууруулж байгаа юм гэнэ. Сургуулиар дүүрэн гадаад оюутнуудын шуугиан. Олон жил мастер докторт сураад сурчихсан хал оюутнууд "Өө тэгдэг юм. Байнга буурсаар байгаан. Анх бүр сард 200,000 иен байсан гээд бод доо" гээд нэг их цочирдож хүлээж авахгүй байгаан. Мань мэтийн шинэковууд нь учиргүй сэтгэл санаагаар унадаг байна шүү. 

Нэг франц оюутанд хямдхан хүнсний дэлгүүр зааж өгсөнд баярласандаа нулимс унагаах шахлаа шд хөөрхий минь. Ирээд ганц сар л болж байгаан. "Би анх ирээд юмны үнэнд нь шоконд ороод. 4-хөн ширхэг жүрж 5 евротой тэнцүү үнэтэй байхыг хараад олигтой идэх юм ч худалдаж авч чадахаа байчихсан байсан юм. Ийм дэлгүүр байдгийг мэдээд Японд амьдарч болмоор санагдаж байна" гэж байгаа юм чинь. Ёоо энэ Японы үнэ хөөрхий франц охиныг хүртэл шоконд оруулсан байна шүү. Би ганцаараа шоконд ордоггүй л юм байна хихихи.

Нөхөр Монгол руу 7 хоног аялан тоглолтоор явчихсан. Нөгөө хэдэн солонгосууд нь өдөр шөнөгүй утасдаад замын зардлыг чинь бүх зардалтай нь төлье ганц 7 хоног ирээд туслаад өгөөч гээд гуйгаад байхаар нөхөр онгироод алга болоод өгсөөн. Цагаан сарын өмнө ажил хөөцөлдөөд явж байдаг та хэдээс өөр хүн байхгүй дээ гэсэн зүгээр зүгээр гээд л алга болж өглөө шд. Ирэхэд нь бөөн ном дэвтэр захисан улс л үлдлээ. Энд чинь элементийн дэвтэр байхгүй, хэдэн дэвтэр захиж хүүгээ гарыг нь зүгшрүүлэх дасгал хийлгэх, бас охиноо монгол хэлийг нь давтуулж бичгийн хэвийг нь алдуулахгүй байлгахгүй бол япон хэл гэж тэмдэг үсэг бичсээр байгаад бичгийн хэвгүй болох нь.

Нээрэн бас машинд дайруулахаа шахаад. Ямар азаар энэ японы машинууд нь ногоон гэрлээр ухасхийгээд дайрдаггүй юм, тэр тулдаа л зүгээр өнгөрлөө. Монголд би ийм авир гаргасан бол шууд бялцга болохгүй юу, еэ бурхаан. Машин руу харсан гэрэл улаан байхаар нь хүний гэрэл ногоон байгаа гэж бодоод дугуйтайгаа зам руу ороодохсон чинь шууд машины ногоон асчихдаг гэж байна шд. Бантсандаа замын голд зогсоод буцаад дугуйгаа чирээд ухардаг байгаа. Хоёр талаас ганц ч машин хөдлөхгүй намайг харцгаагаад байгаан. Тэгээд хичнээн ногоон гэрэл нь асаастай байгаа ч намайг буцаад замын цаана гарсан хойно хөдөлцгөөж байгаа байхгүй юу. Тийм хөөрхөн шдээ хайр хүрмээр. Ёо монголд ногоон гэрэл асаа л бол машинууд уралдаанд орж байгаа юм шиг л хаазаа гишгээд ухасхийцгээнэ шүү дээ, юун тэр зам гарч амжаагүй явган хүн энээ тэрээ бол хамаа байхгүй. Эдний бас нэг анзаарууштай сайхан юм нь, явган хүний ногоон гэрэл асч дуусаад нилээн удаж байж машины ногоон гэрэл асдаг юм. Манайд шууд автоматаар зэрэг солигддог шд тээ. Зам гарч амжаагүй явган зорчигчид дайруулж үхээрэй гэж байгаа юмуу хаашаа юм.
За их юм бичиж чадахгүй нь ээ. Би уг нь их завгүй байгаа байхгүй юу. Ойрд нэт ороогүй байж байгаад шагайсан чинь миний 10 жилийн дурсамжийн маань эзэн Whitney Houston нас барчихсан байх юм. Миний үеийнхний 10 жилийн дурсамж шууд сэргэнэ дээ дууг нь сонсвол. Ум ма ни бад ми хум. Хойд төрөлдөө сайн ханьтай учраарай гэж ерөөе. 

  

Цэцэрлэг сургуулийн асуудал

босч ирлээ дээ хөөрхий. Өчигдөр охины сургуулиас залгаж байна. Англи хэлний багш нь хэлмэрчлэн хичээлийн эрхлэгч нь ярьж байнаа. Ёо би ёстой пал хийгээд явчихдаг байна шд. Манай өнөө сахилгагүй саваагүй охин маань ямар нэг хэрэг тарьчихаагүй байгаа л гэж бодлоо. Тэгсэн харин дүүг нь асууж байна. Би анх охиноо оруулж байхдаа дүү нь бас удахгүй танай сургуульд орно гэж хэлж байсан юм. Дүү нь манай сургуульд орно гэлүү, төрсөн өдрийг нь хэлээд өгөөч гээд цаашаа хоорондоо баахан юм ярьж байснаа "Уучлаарай энэ хавар 1-р ангид зөвхөн 2011 оны 4 сарын 1-нээс 2012 оны 3 сарын 31-ны хооронд 6 нас хүрч байгаа хүүхдийг л авна. Танай хүү 6 сард 6 нас хүрэх болохоор энэ жил сургуульд орж чадахгүй нь киндергарденд л явах хэрэгтэй юм байна" гэж авдаг юм даа. 

Ёо би ёстой уурандаа цус харвахаа шахдаг байна шд. Миний хүү одоо болтол цэцэрлэг олдохгүй гэртээ сууж байгаа юм. Тэгээд энэ 4 сараас 1-р ангид оруулъя тэр болтол яаж ийж байгаад аргалъя гэдэг шийдэлд хүрчихээд өдөр хоногийг арай ядан гэртээ өнгөрөөж байгаа байхгүй юу. Эдний цэцэрлэг нь 2 янз байдаг юм. Нэг нь аав ээж нь завгүй айлын хүүхдийг нь харж өгдөг зүгээр өдөр өнжүүлэх. Энэ нь зүгээр л хооллоод тоглуулаад унтуулаад асраад л байж байна. Цагийн сонголттой, ихэвчлэн өглөөнөөс орой хүртэл заримдаа нэмэлт төлбөрөөр хагас сайн өдөр харж өгч болно. Төлбөрийг тогтоохдоо аав ээжийн цалин дээр үндэслэнэ. Жишээ нь, аав ээжийн жилийн орлого 2 сая иен орчим байвал сарын 20,000 иен орчим, 3 сая бол 30,000 гээд л явж өгнө шүү дээ. Би ажил хийдэггүй ядуу оюутан байнаа гэсэн чинь уучлаарай стипендээ орлого гэж тооц гэж байгаан. За за жилийн яг 2 сая иен болж байна тэгвэл цэцэрлэгийн төлбөр нь сарын 20,000 иен болох нь байна уу гэсэн чинь, уучлаарай аавын цалинг нэм гэнээ. Аав нь ажил олдохгүй байнаа удахгүй ажилд орох байхаа гэсэн чинь, уучлаарай танай нөхөр завтай л байгаа юм байна шд, хүүхдээ өөрөө хараг, цэцэрлэгт авахгүй гэсэн шүү дээ. 

Нөгөө нь болохоороо яг сургууль шиг форм өмсөөд автобусаар зөөлгөөд хичээл мичээл хийдэг сургуулийн өмнөх боловсрол олгодог kindergarten. Тэр нь болохоор аймаар үнэтэй бас бүгд хүүхэд нь дүүрчихсэн гээд авахгүй гэдэг юм. Ёо төлбөр нь хэд гээч. Хаалгаар нь анх орох төлбөр буюу entrance fee нь 5 настай хүүхдийнх 60,000 иен, тэгээд сарын төлбөр нь хоол унд, ном дэвтэрийн хураамж энэ тэртэйгээ нийлээд бараг 30,000 иен гэсэн. Намайг гадаад хүн гээд бүр арай илүүг ч төлж магадгүй гээд байсныг яана гээ тэр хотын захиргааны ажилтан. За дүүрч дүүрч, мөнгийг нь төлөөд хүүхдээ явуулъя гээд ойр хавийн бүх ийм цэцэрлэгээр нь очсон чинь бүгд 5 настай хүүхдийн анги нь дүүрчихсэн, орон тоо байхгүй уучлаарай гэж байгаа юм чинь. 

Тэгээд л миний муу хүү шоовдорлогдон үлдэж нийгэмших үйл ажиллагаанаас хоцрон гэртээ ганцаархнаа эгчийгээ хичээлээ тарж ирэхийг нь хүлээн уйдаж суудаг болсон доо аль 11 сараас хойш. Тэгсэн чинь одоо энэ муу сургууль нь хүртэл авахгүй гэж маяглах нь байна шд. Одоо миний хүү энэ 4 сараас сургуульд биш тэр киндергарденд нь орчоод зун 6 нас хүрээд ирэх жилийн хавар 4 сард арай гэж 1-р ангид ороод намар нь монголдоо 7 настай хүүхэд харьж очоод  дахиад 1-р ангид суух болж байна уу? Ядаж байхад эдний хичээлийн жил нь олноос онцгой, түмнээс тэс өөр, эсрэгийн эсэргүү хачин хуваарьтай, хавар 4 сард шинэ хичээлийн жил эхлээд дараа жилийн 3 сард төгсдөг юм. 

Үгүй ээ үгүй, би хүүгээ энэ хавар 4 сард 1-р ангид оруулмаар байна. Хотын захиргаан дээр очиж би гадаад хүн, нутагтаа очоод миний хүү үргэлжлүүлж сургуульд сурч чадахгүй болох гээд байна гэж уурладаг юм билүү.  

Манай хүү

Өчигдөр орой өөрийнхий иогуртыг идчихээд аавынхыгаа өгчих гэж гуйсаар байгаад идчихсэн юм. Аав нь тоглоомоор маргааш орой идэх гоё юмнаасаа аавдаа амсуулаарай гэсэн болзол хэлж л дээ. Сая хүү мөхөөлдөс идэж суухад нь аав нь хоёулаа өчигдөр юу гэж тохирлоо гэсэн чинь манай хүү тэгнээ.
-Юу билээ? Та чинь хэн билээ?

Манай хоёр хүүхэд

Манай хоёр хүүхэд энд ирснээсээ хойш 00 угаах л их дуртай болчихоод байх юм. Яагаад юм бүү мэд. Намайг 00 угаах гэхээр би угаая би угаая үгүй би гээд надтай ч хоорондоо ч булаацалдаад. Тэгээд эхлээд нэгээр нь угаалгаад дуусангуут нь за одоо чи гээд дараагийнхаар нь угаалгаад. Заримдаа 00-оо угаагаарай гээд орилонгуут пижигнэтэл хоёулаа гүйлдэж ирээд би чи гэж булаацалдан байж дуртай нь аргагүй угааж байнаа. 

Охины багштай нь уулзах гээд сургууль дээр нь очсон чинь гадаа нь байдаг хиймэл цөөрмийн ирмэг дээр нь манай охин гараад суучихсан зонтикныхоо үзүүрээр хэдэн загасыг нь хатгачихсан бусад бүх хүүхэд манай охиныг гайхаад харчихсан зогсоцгоож байх юм. Бас энэ загаснууд чинь баригдахгүй байна гэж гомдоллоод байгаа юмаа. 

Ирээд удаагүй байхдаа бид хэд саданд салхилж явсан чинь урдаас нэг нохой хөтөлсөн эмгэн гарч ирээд. Яг хажуугаар зөрөх үед нь манай хүү Ваа гээд нохойг нь цочоочихсон чинь нохой эмгэн хоёр бондгосхийтлээ цочоод айсан нохой нь эмгэнээ чирж унагаах шахав. 

Охины ангийн нэг хүүд манай хүү их таалагдсан бололтой зөндөө чихэр печень өглөө. Манай хүү дуртай нь аргагүй бүх чихрийг нь ам дүүрэн чихээд идээд зогсож байсан юм. Аав ээж хоёр нь орлоо гэсэн чинь хүү би хамт орлоо, тоглохгүй, энэ Рио чинь ер нь муухай харагдаад байна дэмий дэмий гэж авдаг байгаа. Өгсөн юмыг нь ярьж чадахгүй болтлоо ам дүүрэн чихчихсэн идэж байж. Өнөөх нь хамт тоглох гээд хажууд нь царайчлаад зогсоод байгаа байхгүй юу уг нь.
Манай хүн их хурхирдаг юм. Эртээд өглөө унтаж байхад нь манай хоёр бичлэг хийчихсэн байж л дээ. Орой нь манайд өнөө Лаос охин ирсэн чинь хийсэн бичлэгээ сэмхэн ширээн доогуур тавьчихсан байгаан. Бид нар юм яриад сууж байсан чинь нэг хүн учиргүй чанга хурхираад болдоггүй ээ. Яах аргагүй манай хүн л хурхираад байна аа. Бүр санаа зовмоор хурхираад байна. Манай хүн сандраад хаана юу дуугараад байна гээд чимээгээр нь ширээн доогуур тонгойсон чинь миний утас байж байгаан. Манай хоёр булт үсрээд нөгөө өрөө рүү гүйлдээд алга болж байгаан. Лаос охин учрыг нь ойлгочихоод бид хэд элгээ хөштөл инээлдэв. 

Бас нэг удаа нөхөр бид хоёр гар утасныхаа зургуудийг үзэж байв. Аппаратаар л зураг дарахаас утсаар нэг их зураг авдаггүй голдуу манай хоёрын л авсан зургууд байдаг юм. Тэгсэн бид хэд ширээ тойроод баахан чихэр шоколад /манай хоёрын ёолкны бэлэг/ идэж байгаа зураг байна.  Дараа нь хүү нэг ууттай шоколад барьчихсан сэжиг бүхий жоготой хараад сууж байгаа зураг байна. Дараа нь аав нь ганцаараа өмнөө баахан шоколадны хоосон цаастай сууж байгаа зураг байна. Тэгснээ аав нь дээшээ хараад ухаангүй унаад өгсөн зураг байна. Тэгээд унасан аавынхаа хажууд хүү гар мараа V болгоод баяр хөөртэй нь аргагүй нүд мүдээ ирмээд авахуулчихсан зураг байна. Бид хоёр хараад үхтлээ инээлдлээ шд. Уг нь аав нь тв үзэж байгаад залхуу нь хүрээд унтаад өгч л дээ. 

Охины ангийнхан нэг өдөр хичээлээ тараад охинтой цуг ирцгээлээ. Нөхөр бид хоёр хөл хөөр болоод л за орцгоо барьцгаа энээ тэрээ хоол унд гоё юм хийж өгье гэж байсан чинь охин шууд "За аав ээж та хоёр эд нарыг сайхан дайлж цайлаад миний ном тоглоомуудыг үзүүлчих. Би гарч дугуй уналаа" гэж авдаг юм даа. 
Хүмүүс манай зургийн аппаратыг үзэх их дуртай байдаг юм. Мэдээж хүн эргүүлж тойруулж үзэж байгаад асаагаад авсан зурагнуудыг нь үздэг биз дээ. Нөхөр бид хоёр дотор нь ямар зураг байгааг нь сайн шалгаж байж хүнд үзүүлдэг юм. Тэгэхгүй бол манай хоёр чинь элдэв зураг авч бичлэг хийчихээд буцаагаад яг байсан байранд нь юу ч болоогүй юм шиг таглаад тавьчихдаг байхгүй юу. Тэгээд хүн үзэж байтал гэнэт хачин хачин балай зураг бичлэг гарч ирээд нүүр түлнэ шүү дээ. Манай дүү үзэж байсан чинь миний уснаас гараад хувцсаа сольж өмсөж байгаа зураг гарч ирээд, хаалганы завсраар авсан бололтой тал гарсан байгаан. Хадам аав үзэж байсан чинь нөхөр бид хоёр аавын хамаатны хуриманд хэдэн төгрөг өгөх тухай нэгд нэгэнгүй бичээд авчихсан бичлэг гарч ирж байгаан. Их харамлаж байнаа бид хоёр тэр бичлэгэн дээр хихихи яанаа. 

Манай хоёр байнга л нэг хэрэг тарьж байдаг юм, мартчихаад байх юмаа. 

Иш муу Улаанбаатар минь

гэж бодохоор нулимс гармаар санагдах юм. Миний төрсөн хот, миний эх орны нийслэл, хоёрхон жилийн дараа бид гэр бүлээрээ буцаж очоод насан эцэслэтлээ байх газар минь юм шүү дээ. 

Өчигдөр орой хадам аавтай ярьсан юмаа. Нөхрийн дүүгийн эхнэр жирэмсэн болчихсон гэнээ. Нөхрийн дүү Солонгост сурч байгаан, эхнэр нь харин ажил хийж байгаан. Тэгсэн хөөрхий хадам аав маань дүүд ингэж зөвлөсөн гэнэ. "Миний хүү Заяаг наанаа байлгаж байгаад төрүүлээ. Наашаа тэгээд зун нь л ирж байна биз. Ирэнгүүтээ лагер гар эсвэл хөдөө яв. Энд Улаанбаатарт байгаа 10 жримсэн эх тутмын 5-ынх нь хүүхэд ямар нэг өвчтэй, согогтой төрж байна гэнэ. Тархины даралттай хүүхэд чинь одоо эрүүл хүүхдийн тоонд ордог болсон. Утаа энэ жил бүүр аймаар байна". Та энэ ярианаас юу ойлгов?

Агаарын бохирдлоос болоод жирэмсэн эх Улаанбаатарт байж болохоо байсан байна. Ай яа яа юутай гамшиг вэ. Ганц жирэмсэн хүн ч биш, хүүхэд багачууд хөгшин хөвөө за залуу ч бай ер нь бүгд л амьдарч байгаа биз дээ энд чинь. 

Жил болгон л өвөл болдгоороо л болдог, жил болгон хөлдөж үхэхгүйн тулд юм түлэх нь үнэн, утаа гарах нь үнэн. Дэлхийн хамгийн хүйтэн хот мөн үү мөн. Аль бараг 6-7 жилийн өмнөөс л агаарын бохирдлыг багасгах бууруулах төсөл хөтөлбөр арга хэмжээ өч төчнөөн юм л хийгээд байсан, утаа яг хэвээрээ, нэмэгдсэн үү гэхээс буураагүй л байх. 

Нэгэнт нүүгээд явчихгүй нь үнэн, өвөл гэдэг улирал алга болохгүй нь үнэн, гэр хорооллынхныг бүгдийг нь байранд оруулахгүй нь үнэн, гэр хорооллынхонд бүгдэнд нь цахилгаанаар халдаг юм өгөхгүй нь үнэн. Тэгэхээр нэг арга бодож олохгүй бол удахгүй Улаанбаатарчууд бүгдээрээ цацраг идэвхинд хордсон япончуудаас түрүүлээд уушгины хорт хавдраар үхээд үлдсэн нь дүрвээд дуусах нь. Ядаж байхад бид чинь цөөхүүлээ. 

Хэн нэг нь хэтэрхий хөлдүү хүйтэн тулдаа л хэнд ч эзлэгдэлгүй өдий хүртэл ингээд тусгаар тогтносон чигээрээ байж байгаа юм гэдэг бараг үнэн ч юмуу. Амьдрахад таатай сайхан газар байсан бол аль хэзээний аль нэг улс нь өчнөөн жилийн өмнө эзлээд колоноо болгоод өөрсдийн улсаа байгуулчихсан байх өө. 

Цаашид өвөлдөө улам хүйтэрч зундаа улам халах нь тодорхой болж байгаа болохоор /дэлхийн дулаарлаас болоод/ хотынхоо гудамж талбайг доогуураа халаалт малаалттай хийдэг ч юмуу, гэр хорооллынхныг зөвхөн боловсруулсан нүүрс түлш хэрэглэдэг стандарт гаргадаг ч юмуу, шинэ орон сууц барилгыг заавал дулаан гарааштай, гаднаа ногоон байгууламж, усан оргилууртай байлгах шаардлага тавьдаг ч юмуу, оргил хүйтрэлийн үед карантин зарлаж сургуулиудыг амрааж байдаг ч юмуу. Ер нь нэг эрс өөрчлөлт хийхгүй бол болохгүй нь ээ.  

Гилийн хатан эгчдээ

Заа, Гилийн хатан эгчдээ багш нарын баярын мэнд хүргэе ээ. Таны блогт сээгий үлдээх нь байтугай орох тоолонд 2 вирус орж ирээд байгаа болохоор ойрд сээгий үлдээж чадахгүй байнаа. Тэгээд танд зориулан тусгайлан бичлэг хийж байгаан шүү. 

Хоёулаа хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас хүний хүү шиг дүр төрхтэйхэн байж байгаад эрдэм өвөрлөж ирээд тэрийгээ тэмдэглэж байгаа нь энэ гэж хутга тавилгүй мах, чанасан толгой, хорхог идэж хундага тавилгүй би жүүс ууж та пиав уухын өлзий дэмбэрэлтэй ерөөлийг өөд өөд нь өргүүлэн дэвшүүлье ээ. 

Хайртай эгч Гилийн хатандаа дүү Нарангаас нь мэндчилж байна хүлээн авна уу. 

Японы цас

Өглөөд гарахаасаа өмнө тв-гээр мэдээ хардаг юм. Тэгсэн эдний хойд нутгуудаар нь ёстой аймаар цас орох юмаа. Япон бол ер нь дэлхийн хамгийн их хур тунадас унадаг орны тоонд орно. Дэлхийн дундаж хур тунадасны хэмжээ жилд 1700 мм байдаг бол Японых жилд 2200 мм байдаг. Тэгэхээр хэр их бороо цас ордог нь ойлгогдоно биз. Урагшаа урд эргээрээ гайгүй харин Солонгос руу харсан хойд эрэг, хойд хэсэг болох Хоккайдо эд нар нь өвөлжингөө өдөржингөө цас орж байдаг байхаа. Цаг агаар харахаар дандаа л цастай гэж байдаг юм. Хойноос ирж буй Хойд туйлын эсвэл Сибирын хүйтэн агаарын урсгал Номхон далайн халуун агаарын урсгалтай яг Японы хойд эрэг дагаад мөргөлдөж байдаг юм билээ. Тэгээд л хур тунадас унаад байдаг хэрэг.

Семестер дуусах гээд...

Семестер дуусах гээд шалгалт репортоор булж байнаа. Манай сургуулиар дүүрэн л бичих даалгаврынхаа ихийг гайхаж шалгалтандаа бэлдсэн оюутнууд байна. Би чинь энэ семестерт 9 хичээл сонгочихсон юмаа. 4 нь ёолкны өмнөхөн хаагаад одоо үлдсэн 5 нь хаах гээд манийгаа чангалж байна. Лабын туршлагатай хуучин оюутнууд нэг семестерт хэт олон хичээл сонгох жаахан дэмий байдаг юм гээд байсан бас үнэн л юм шиг байна. Хэт олон юм руу самгардаад яг нэг хичээлээ тогтож ойлгохгүй гүйлгээд өнгөрөх гээд байх юм.