Хүн гэдэг сэтгэлийн амьтан

"Сэтгэл гэдэг эрхтэнд зориулав" гэж их гоё үг ээ.

Хүний бүх л эд эрхтэн нүдэнд харагдаж гарт баригддаг боловч харин сэтгэл гээч зүйл тийн хүртэлцэх мэдрэмжинд мэдрэгдэх нь үгүй. Гэвч оршин байдаг нь туйлаас үнэн юм. Хайрлаж дурлах, баярлаж догдлох, айх ичих, гомдож уурлах, уйтгарлаж гуниглах энэ бүгд сэтгэл гээч эрхтний гаргаж буй ааш аяг авир зан мөн бөлгөө. Хүний хийж чадах үйл үйлдлийн хэмжээ нь бие физиологийн онцлог, олж авсан мэдлэг боловсрол зэргээс шууд хамаарах боловч үүн дээр нэмээд сэтгэлийн хүч нөлөө их. Жишээлбээс уралдаж байгаад бүдрээд ойчсон хүүхдийг миний хүү чаднаа босоод гүйгээрэй гэж дэм өгвөөс хүү босоод улам хурдан гүйх нь дамжиггүй. Харин эсрэгээр ээ чааваас гэх мэтээр сэтгэлийг нь мохоон гутраавал хэдийгээр тэр хүүд босч гүйгээд түрүүлчих бие махбодийн чадвар байсан ч сэтгэлийн хүч үгүй тул түрүүлэх эсэх нь эргэлзээтэй.
Бид ямар нэг өвчин тусвал түүнээ илааршуулахын тулд эм уудаг. Гэтэл сэтгэл гээч эрхтэн өвдсөн тохиолдолд түүнд ямар эм тангаа өгөх билээ. Өвчнийг эхлээд оношилдог, түүн лугаа сэтгэлийн өвчнийг оношлон тогтоож таарах эмийг тохирох тунгаар өгөх нь зүйтэй мэт. Гэвч аливаа сэтгэл зүрхэнд тааран тохирох хамгийн анхны бөгөөд энгийн эм болбоос урмын сайхан үгс, сайхан инээмсэглэл гэж би бодном.

Зүү мэт шивэх үгсийг зүрх рүү минь бүү илгээ. Хүн гэдэг сэтгэлийн амьтан.

Баахан дэмий юм бодов

Энэ америкууд амьд мод огтолж ёолк засдаг үнэн харгис хүмүүс юмаа. Хэдхэн хоног тоглоом өлгөхийн төлөө хайр найргүй хөрөөдөх юм. Хэдийгээр тусгай модны фермд тусгай гацуурууд тарьж байгаа ч гэсэндээ сар хүрэхгүй хугацаанд хэрэглэхийн төлөө өчнөөн жил арай ядан ургаж байгаа модыг тайрч хөрөөднө гэхээр харгис л санагдаад байгаа юм даа. Тэр хэрэглэсэн амьд модоо кристмас дуусахаар яадаг юм болоо. Дараа жил хэрэглэж болохгүй нь ойлгомжтой болохоор хаяж л таардаг байх даа. Цаасны үйлдвэрт өгдөг юм болов уу? Тэд нарын хажууд бид чинь харин байгальд ээлтэй юм бишүү. Ганц хуванцар хужаа ёолк аваад насаараа хэрэглэнэ. Хэрэглэж дуусаад хайрцганд нь хураагаад л болоо, жил жил гаргаж ирээд засчихна. Бид нар зулсарын баярт нэг их ач холбогдол өгдөггүй болохоор бидэнд бол хиймэл мод чимэглэхэд хаваасаг байдаг, харин тэд нар чинь цаад утга учир нь амьд мод чимэглэх ёстой болохоор тэгдэг байх л даа.
Японы өвөл эхэлж байна даа. Гэртээ даарч бээвийдэг үе эхэлж байна. Энд чинь гадаа гэрт яг адилхан хэмтэй байдаг болохоор гадаа нэмэх 10 гайгүй сонсогдож байгаа ч гэрт бас нэмэх 10 байхаар үнэн зутруу. Зузаан цамц өмд бойтогтой л суухгүй бол жиндээд хэцүү. Байнга халаагч асаавал цахилгааны төлбөрт алуулна шүү дээ. Ийм үед паартай байшингаа мөн их үгүйлж байгаа юмаа. Өнгөрсөн жил шууд хүйтэн монголоосоо ирсэн болохоор нилээн оройхон 12 сарын дундаас л даарч эхэлсэн юм. Харин энэ жил зуныг энд өнгөрөөгөөд халуун уур амьсгалд нь дасчихсан юмуу их эрт даарч эхэлж байна шүү.
Намайг докторт үргэлжлүүлж сурахгүй юмуу гэж ятгаад байх юмаа манай лабынхан. Багшид хэлбэл чамайг дуртай дэмжинэ л гэнэ. Ёо арай гэж төгсчихөөд дахиад 3 жил гэж бодохоор аймаар санагдаад байнаа. Би чинь бушуухан буцаж очоод төвхнөмөөр байх юм. Бас нөгөөтэйгүүр заавал доктор хамгаалах чухал шаардлага байхгүй болохоор хүчлэхгүй л байна. 2 хүүхдийнхээ боловсролыг бодвол үргэлжлүүлж энд байх тухайд бодож болох л юм. Тэгэхээр нөхрийн ажил яах билээ. За ер нь буцсан нь л дээр юм байна.
Манай лабд, ер нь ганц манай лаб ч биш японы их дээд сургуульд докторын япон оюутан их цөөрч байгаа юм байхаа. Учир нь их сургуулийн профессор болох хэтийн зорилго байхгүй бол заавал докторт сурч хайран цаг мөнгөө үрэх шаардлагагүй, максимум нь мастертай байхад гайгүй ажил олддог юм байх. Тийм болохоор докторын япон оюутан нүдний гэм болсон гэж байна шүү. Манай лаб гэхэд хамгийн сүүлд 2009 онд япон оюутан доктор хамгаалсан түүнээс хойш дандаа гадаад оюутнууд л докторантурт элссэн байгаа юм.
За за номоо уншиж хичээлээ хийе дээ. Гэснээс блог хандалтын тал дээр нэг сонин юм ажигласан нь улс орон нийгэм эсвэл танин мэдэхүй шинжлэх ухааны юм бичихээр нэг их уншихгүй мөртлөө элдэв хов жив хэрэгтэй хэрэггүй юм бичихээр их уншигдах юмаа.  

Өвлийн өвгөн, Санта Клаус, бэлэг

Дээр үедээ зохиолч Болор-Эрдэний бичсэн шинэ жилийн бэлэгний тухай уншаад нээрэн хэрэгжүүлбэл зүгээр ч юмуу ухааны юм бодлоо. Хоёр хүүхэддээ шинэ жилээр тэртэй тэргүй л бэлэг өгдөг юм чинь учир утгатай өгье, ээж аавынхаа үгэнд сайн ордог ч юмуу нэг тийм сайн байвал Санта Клаус ч юмуу Өвлийн өвгөн ч юмуу хүссэн бэлгийг нь авчирч өгдөг гэж хэлье гэж сэтгэлээ би чинь. Тэгээд хүүгээсээ асуусан юмаа
-Миний хүү ёолкоор ямар бэлэг авмаар байна?
-Чипс. Манай хүү тэр үед 2 настай байсан болохоор энэ бол боломжийн хариулт байв. Нөхөр бид хоёр бие биен рүүгээ ирмэлцээд дотроо болж байна ухааны юм бодлоо. Охиноос асуув.
-Миний охин ёолкоор өвлийн өвгөнөөс ямар бэлэг авмаар байна?
-Ордон
-??? Ямар?
-Хүүхэлдэйнийх шиг ордон
-Аан за за. Нөхөр бид хоёр дэлгүүрээс хүүхэлдэйн байшин тоглоом аваад өгчихвөл болох юм байна гэж бодлоо.
-Хүүхэлдэйний байшин уу? Тийм тоглоом уу?
-Үгүй ээ. Тоглоом биш. Жинхэнэ ордон. Би дотор нь амьдарна. Миний орыг нүүлгэж оруулж өгөөрэй.
-Тийм том юм бол чиний өрөөнд багтахгүй шд.
-Би жинхэнэ ордон яриад байхад чинь юун өрөөн дотор багтахгүй юм яриад байгаа юм бэ. Мэдээж ордон чинь өрөөн дотор багтахгүй шд. Би жинхэнэ ордон яриад байна.
Нөхөр бид хоёр шууд хүссэн бэлгийг нь авч өгөх бодлоо хаяцгаав. За за хүүхдүүдээ өвлийн өвөө нь хүссэн бэлгийг чинь бол өгч чадахгүй юм байна, та хоёр өгсөн бэлгийг нь л аваарай. Ингээд энэ явдал өнгөрч жил жилийн ёолкоор хүүхдүүд өвлийн өвөөгийн өгсөн бэлгийг нь л авдаг уламжлал хэвээр үлдэв. Харин энэ жил нөхөр бид хоёр бас л 2 хүүхдээ баярлуулчих санаатай хүссэн бэлгийг чинь өгье гэвэл юу хүсэх вэ гэж битүүхэн тандав. Эхлээд гол проблем болсон охиноосоо асуув. "Шинэ iPad, эсвэл надад өөрийн гэсэн компьютер хэрэгтэй байна л даа". Нөхөр бид хоёр бие биен рүүгээ нээх том хараад л "Заа заа, юу ч гэсэн өвлийн өвгөнд хэлээд л үзье" гэлээ. 8 настай охины хүсч болох л бэлэг байна л даа. Дараа нь хүүгээсээ асуулаа /6 настай/.
-Миний хүү бэлэг өгье гэвэл ямар бэлэг авмаар байна?
-Машин
-За. Ямар машин? Удирдлагатай машин уу, эвлүүлдэг Легоны машин байвал зүгээр юмуу?
-Биш ээ жинхэнэ унаад явдаг машин хэлээд байхад чинь юун тоглоомон машин яриад байгаан бэ? гэж авдаг байна шүү.
За больё чи минь зүгээр. Мөрөөрөө л байя. Дахиж хэрэгт дурлаж элдэв дээдийн юм асуухаа больё.

Буудчих юмсан

Хэдэн өдөр нэт орж зүрх сэтгэлээ шархлууллаа. Өдөр бүр л олдсон болов уу гэж горьдож мэдээний сайт шүүрдэх юм. Одоо ч бараг олдохоосоо өнгөрөв бололтой. Эвий хөөрхий "Ядаж хүүг минь авчихаач дээ" гэж орилоод хилийн харуулын цэгийн хажуугаар өнгөрсөн байгаа юм. Оросын тал руу яг одоо яриад тосоод ав гээд хэлээд өгөөч дээ гэсэн чинь онцгойгийн ажилтнууд юу гэсэн гэнэ үү, "Дарга нар унтаж байгаа сэрээж болохгүй". Зөвхөн энэ үгийг хэлснийх нь төлөө би тэр үед хажууд нь байсан бол буудаж алах байсан байх. Тэр хүний өөрийнх нь эхнэр 8 сартай нялх хүүхэдтэйгээ мөсөн дээр урсаад явчихсан бол ингэж хэлээд зогсож байх байсан болов уу?

Энэ хэргээс ер нь ойрд манайд гарч байгаа хэрэг явдлуудаас манай улс яаж дотроосоо идэгдэж ялзарч дампуурч байгаа нь тод томруун харагдаж байгаа юм л даа. Энэ тухай дараа жич бичимз.

Сонин сайхан...

Би гэдэг хүн чинь реактороо гашилгаж хаячихаад гавъяа байгуулсан хүн шиг багшаас шинэ хөрөнгө нэхээд л бахархалтай нь аргагүй сууж байнаа. Үгүй одоо яахав дээ туршилт амжилтгүй болоо л биз. Багшийн өөрийнх нь хэлсэн "Та нар энд туршилт амжилтгүй болохоос битгий ай. Та нар ийм туршилтыг эх орондоо хийж чадахгүй учраас баян газар байгаа дээрээ боломжийг ашиглаж ав. Алд алд дахин алд, харин алдаанаасаа суралц" гэсэн үгийг нь бамбай болгочихсоон сайхан. Хөөрхий үйлийн лайтай багш маань за би нэг үйлдвэр лүү явж хөрөнгө олж ирье дээ гэчихсэн л сууж байна лээ. Аймаар завгүй хүн шдээ уг нь.
Нөхөр ирсэн. Ирэхдээ бөөн паян. Онгоц нь аль 3:30-д буучихаад байхад чинь 7 болоод байхад ирдэггүй ээ. Уг нь цаг гарангийн дараа л ороод ирдэг байхгүй юу. Тэгсэн гэдэс нь өвдчихсөн үхэж байсан царайтай амьтан арай гэж ирдэг байна шүү. Яасан гэсэн, нисэхийнхээ урьд орой нь душёнктой будаатай хуурга идчихэж. Шөнөжин гэдэс нь сонин дуугарч хоноод өглөө босохоос авахуулаад хатгаад унасан юм байх. Тэр чигээрээ гүрийгээд онгоцондоо суучихсан чинь нислэгийн турш хэдэн үйлчлэгч хүүхнүүдийг сандаргасан гэнэ. Онгоцноос буухад үйлчлэгч нар нь эмнэлэг дуудаад өгье гэхээр нь гадаадаас халдварт өвчин тээж ирлээ гээд тусгаарлачихаж магад бушуухан эхнэр хүүхдийнхээ барааг харъя гээд татгалзаад шууд тэр чигээрээ наашаа зүтгэчихсэн гэнэ. Ирснээсээ хойш 3 хоног шөнөжин халуурч гэдэс рүү нь аймаар хатгуулж өвдөхөөс өөр шинж тэмдэггүй, юу ч идэхгүй 6 кг турж, 4 дэх өдрөөс нь арай гайгүй болж халуурахаа больж хоол унданд орж гэдэснийх нь өвчин алга боллоо.
Манай найз манай 2 хүүхдэд хоёр яст мэлхий бэлэглэсэн юмаа. Өнөөхөө манай 2 чинь бараг өвөртөлж унтдаг байхгүй юу. Заримдаа савнаас нь гаргаад газар тавьчихсан байдаг юм. Тэгсэн чинь манай хүн нэг удаа 00 орчихоод явж байхдаа "Миний хүү энийгээ газраас ав. Аав нь харахгүй гишгэчихнэ" гэсэн чинь охин "Өө энэ аав гуай чинь хоёр гурав хоног хоолгүй байцан чинь ухаан санаа нь самуураад амьд амьтан ч харахгүй гишгэж алдаг болоо юу" гээд үглээд унадаг юм даа. Манай 2-ын хэл амны паян дуусахгүй юмоо.
Манай найзыг яст мэлхий авчирч өгөх сургаар өнөө 2 чинь цаг хараад хүлээгээд суучихлаа. Ээжээ одоо яаг хаана явж байгаа бол гээд л. Би метроны буудлаас найзыгаа тосч аваад гэрт хаалгаар дөнгөж ороод ирсэн чинь манай хүү эгчийгээ дуудаад "Аниа аа, яст мэлхий ороод ирлээ" гэж үү. Санаа зовмоор. Ядаж ээж найзтайгаа ороод ирлээ гэж хэлж болно доо.
Аав нь яст мэлхийнд нь аквариум авч өгөөд өнөө гурав чинь тэрийгээ тохижуулж яст мэлхийгээ хийх гээд ванны өрөөнд бөөн бужигнаан болж байлаа. Аав нь хүүд "Ээжээсээ төмпөн гуйгаад аваад ир". Хүү над дээр ирснээ "Ээж, аав таныг айлаас төмпөн гуйгаад ир гэнээ".

Autumn scene

Энд модны навч дөнгөж шарлаж эхэлж байна. 12 сар гарахаар бүрэн шарладаг юм. Манай сургуулийн хашаан дотуур агч моддыг гайхалтай донжийг нь олж тарьсан байдаг юм. Ялангуяа навч нь шарласан үедээ их сайхан харагдана. Энэ зургуудыг өнгөрсөн жил 11 сарын сүүл 12 сарын эхээр авч байсан юм. Манай их сургуулиуд бас хашаандаа ийм нэг дурсгалын ч гэмээр сүрлэг сайхан мод тариад сургуулийн бэлэг тэмдэг болговол зүгээр юмуу гэж бодогдсоныг нуух юун.